Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Ирхи пайăркасем илемлĕ

Ирхи хĕлхем шерпет пекех —

Чĕре çине сарçу килетĕ,

Вăя пухса ĕçлес килет!

Мĕскер мана вăл янкăр сивĕ,

Мĕскер мана вал янкăр пăс?

Лава тапса туртмалăх тийĕр,

Халь пур чухне тапса туртас!

Ачашшăн кăмăллăн, хисеплĕн

Çавра Хĕвел савать мана!

Ытти савакана пĕлместĕп

Савма пĕлетĕп эп хамах!

Мĕскер мана сив тăвăл хумĕ

Ирхи хĕвел манпа пулсан!

Чăн хурçă шанчăк тăлăх юлмĕ

Чунра Хĕвел çути пулсан!

Иакинф Бичурин 220 çулне кайсан

1997, авăн, 10.

Çула иртнĕ кунпа виçместĕп

Халь ир кăна, халь ир кăна!

Ирхи хĕвел манран писместĕ,

Чĕнет! Тăрам та вăркăнам!

Мĕскер мана умри çил-тăвăл?

Мĕскер мана хура тăман?

Хĕвел ачи пулса эп тăтăм,

Хамран Хĕвел пĕрчи тăвам!

1957, авăн, 10.

Альпăрт Канаш патĕнчен тухсан.

Караганда... Хура калта...

Хура кăмрăк купи кунта...

Хурлăхăмăр çӳрет малта —

Тăрса юлаймăпăр унтан...

1974, ака, 16.

«Чей ĕçесчĕ пылпала...» — юрлать Светлана Асамат радиопа. Пылне тупăпăр-ха та, чейне ăçтан тупар-ши? Хальхи вăхăт пирки каламастăп эпĕ. 80-мĕш çулсенче вара, эпир студент пулнă вăхăтра, чей тупасси чăнах та кăткăс ыйтуччĕ. «Грузинский» текен чейне сутуçăсем хутран-ситрен сутма кăларкалатчĕç пулсан, «Индийскине» вара шиш! «снакомăйсене» çеç валеçетчĕç. Пире, паллах, грузи чейĕ çеç леккелетчĕ. Эй, уншăн та еплерех савăннă! Вырăссем калашле, студентсен апачĕ те «ирпе — чей, кăнтăрла — чайок, каçхине — чаище» вĕт. Çавăнпа та чей вăл студентсемшĕн — çур пурнăç. Пĕрер пачка талонпа чей лексен вара эпир леш, пĕрремĕш çăмарта тунă чăх пекех, савăнаттăмăр.

Пурччĕ çав «перестройка» вăхăтĕнче пĕр ырă йăла — аслă уявсем умĕн вăрçă ветеранĕсемпе Афган вăрçине хутшăннисене дефицитлă апат-çимеç паратчĕç: шурă эрех, кофе, инди чейĕ, пылак сĕт, кăлпасси те.

Çапла пĕррехинче ман савнă мăшăрăм киле хашкаса чупса çитрĕ те: «Вçо, — терĕ, темле паттăр ĕç тунă пек, — пĕр дефицит тупса килтĕм-ха, — тесе сĕтел çине темĕнле пачка кăларса лартрĕ. «Халех чей вĕрет, çиччас юлташăмпа инди чейне ĕçме килетпĕр, — тесе пӳлĕме мĕнле хашкаса чупса кĕнĕ, çавăн пекех каялла тухса вăркăнчĕ. «Юрĕ», — тесе çеç юлтăм эпĕ, нимĕн пулман пек. Хам ăшра вара пĕр шухăш: «Тин çеç леш грузи чейне вĕретнĕччĕ. Мĕн тумалла? Тăкма шел. Мĕнле совеçпе хальхи çителĕксĕр вăхăтра чей тăкан? Юлашкинчен мĕн пулать те мĕн килет терĕм. Тен, ăнланса та илеймĕç...

Малалла

Иртнипеле Пуласлăх çыхăнаççĕ

Эпир курман асамлă çиппеле.

Вĕсем хăй евĕр шупăр тăхăнаççĕ, —

Вĕсен тĕсне те пирĕн пĕлмелле.

Иртни савать хура тĕсе çеç темшĕн;

Пуласлăх туслă çутă тĕспеле,

Вăл тăрăшать пулас çапла илемшĕн,

Туслашаймасть пачах Иртнипеле.

Иртнипеле Пуласлăх туслашаймĕç,

Çунат хушать Пуласлăх çынсене.

Иртни çинчен иртсен усал калаймĕç,

Çапах та вăл усать çав çын пуçне.

Иртнипеле Пуласлăх Икĕ курăм,

Вĕсен, ав, тĕсĕсем те тĕрлĕрен.

Улăштарас тесе эп тем те турăм

Иртни хура тĕсне хам пĕлменрен.

Анчах хура тĕсне улăштармарĕ

Иртни çаплах хура тĕспе юлса.

Пуласлăх та нимех те каламарĕ

Эп аппаланнинчен ялан кулса.

Иртнипеле Пуласлăх çыхăнаççĕ

Эпир курман асамлă çиппеле.

Хăйсен тумне вĕсем улăштармаççĕ

Эпир пит йăлăнса ыйтнипеле.

25-26.09.2007

Çĕн Ӳселĕн варринче

Кукăр-макăр кукăрлса,

Юхать Сĕнче ыткăнса,

Çырансене чăп тулса.

Акана та тухмалла,

Ака туй те тумалла,

Часрах кĕпер хывмалла,

Хир еннелле пăхмалла.

Сĕнче чакса çитиччен

Кĕтсе тăма вăхăт çук,

Халăхпала тытăнсан —

Хăрамалли ним те çук:

Халăх сурать, — кӳл тавать,

Вăл тытăннă — ĕç пулать.

Ак Çĕн Ӳсел тытăнать

Çĕнĕ кĕпер хывмашкăн,

Пĕтĕм яла хускатать

Кĕпер патне пымашкăн,

Ял пуçлăхсем ял тăрăх

Чупкаласа çӳреççĕ,

Теçетниксем чаткă пек

Сиккелесе ӳкеççĕ.

Ватти-вĕтти мĕнĕпех

Шевле пекех выляççĕ,

Сĕнче икĕ еннипе

Икĕ эртел пулаççĕ.

Шыв хĕррине ик енчен

Хурт пек сырса илеççĕ,

Кĕпер хывма пурне те

Ушкăн-ушкăн пӳлеççĕ,

Кам мĕн ĕçлеме пĕлет,

Çавăн пек ĕç параççĕ,

Пăр хускалнă евĕрлĕ

Ĕç пуçласа яраççĕ.

Хăшĕ юпа çапаççĕ,

Хăшĕ йĕпсе шăтарать,

Хăшĕ-хăшĕ пĕр-пĕрне

Йывăç илсе тыттарать.

Пуртă сасси шăп та шап!

Шатăртатса çех тăрать,

Малалла

Хутпа пуплерĕм. Кăсăк япала.

Вăл малтанах, тен, чунсăрччĕ пуль, пушă.

Хута чун патăм: тус пул манпала,

анчах пĕлместĕп, туслăхĕ мĕн хушă.

Июнь пуçламăш. Тин-ха çутăлать.

Çуртсем те йывăçсем хушшипеле —

шап-шур тĕтре арпашăннă çипле

темле шав чӳхенет те çыхланать.

Автан сасси ир шăплăхне тулать.

Илтсен çак çĕнтерӳллĕ çĕр сасса,

усал-тĕсел тарать, тет, хăраса,

тен, çавăнпах тĕтре тĕл-тĕл кумать.

Тавралăх йăлт кĕлерĕнкĕ — шывра,

телей куççулĕ витĕр вăл кулать.

Йĕпе хуралт тăррисенчен тумлать,

шевле вылять вăраннă çĕршывра.

Куккук сасси те çитрĕ вăрмантан.

Ятарласа шутлар-и миçине? —

Вăл авăтрĕ çич хут çине-çине,

унтан хушса та пачĕ тепĕртак.

Июнь пуçламăш. Шуçăм — тӳпере.

Çак самантра, тăван, çапла кала:

кунçулшăн тавтапуç — ăраскала,

ĕлккен пулнишĕн тавтапуç — ире.

Килнелле утнă май Александр Трофимович хăй юратнă юррине юрласа пычĕ: «Чи илемлине-е-е, чи илемлине-е-е», — ĕнĕрлерĕ вăл. Акă вĕсен подъезчĕ патĕнчен инçех те мар виçĕ çамрăк пĕр ачана тăпăлтараççĕ. Хĕнекенсем хушшинче Александр Трофимович паллакан ача та пур: вун пиллĕкри Коля — ĕçтешĕн ывăлĕ. Вăл хĕнекенсене чарма пăхать ахăр.

— Пăрăн кунтан! Атгу хăвна лекет! — кăшкăрчĕ çӳçлемес пуçли, патвар кĕлеткелли. Унтан çаврăнчĕ те Кольăна сулмак чăмăрĕпе тăрăслаттарчĕ.

— Эй! Эй! Ачамккăсем! Илемлĕ мар, арçынла мар темиçен пĕр çынна тапăнни! — чарма пăхрĕ çамрăксене Александр Трофимович.

— Хăй айăплă! Туртмалли парăр, вара хĕнеместпĕр.

— Эпĕ туртмастăп. Сире те çав йытă çимен япаларан писме хушатăп.

— Ха! Итлĕр-ха, итлĕр, писме хушать пире! Кам эс кунта мĕн тумаллине хушма! — тесе лач! сурчĕ лăпăс-лăпăс пуç. — Атьсемри, туртмалли памарĕ — хĕнетпĕр! — аллисене ирĕке ячĕ услап.

— Так! — кăшкăрчĕ те арçын икĕ каччăна çавăрса тытса пĕр-пĕрин çумне çамкисемпе шаклаттарчĕ. Нач! илтĕнчĕ сасă. — Тасалăр куç умĕнчен! Ачасем урамра çӳремелли вăхăт тахçанах иртсе кайнă.

Малалла

Наманган улмисем çинчен

Эс юрлаттăнччĕ — астăватăп...

Юррисем сахал мар-тăр тĕнчен —

Енĕсем пурпĕрех тăваттă!

Тăват енлĕ Тĕнче çинчен

Каллĕ-маллĕ утса шутлатăп:

Çывăхри те пулать инçе,

Инçине те çумрах туятăп.

1974, ака, 14.