Электронлă вулавăш

— Шеллетĕп сире, питĕ шеллетĕп, Финоген Иванович, — хута кĕме васкарĕ Семен Яковлевич. — Мĕн тери тӳсĕм кирлĕ, чун çирĕплĕхĕ кирлĕ.

— Тата çакна калам-ха, — çăка алтăр хĕррипе сăра ĕçтерчĕ кил хуçи. — Финоген тени вăл — ман паспортри ятăм. Ялта мĕн пĕчĕкрен Еххим тенĕ. Шкулта вĕреннĕ чухне те, салтакра та Ефим Иванов ятлăскер пулнă эп. Атте мана Чураш чиркĕвне илсе кайса шыва кĕртнĕ имĕш, унти пачăшкă тĕн кĕнеки тăрăх Финоген ят çырса хунă. Пирĕн Шурçеремре çеç мар, вăтăр-хĕрĕх çухрăм тавралла та Финоген ятлă çын урăх çук. Атте çул çинчех манса кайнă пепкене чиркӳре мĕнле ят панине Еххим тесе чĕнме пуçланă. Салтакран таврăнсан тин, районта паспорт тутарсан, Ефим Иванов вырăнне Финоген Иванов пулса тăтăм. Ялта халĕ те Еххим тесе чĕнеççĕ. Эсĕ те çапла чĕнме пултаратăн. Эпĕ те сана Çумкка тетĕп. Хамăр майлă, хресченле.

— Мĕнех, Финоген мар тăк — Еххим, — килĕшрĕ Семен Яковлевич.

— Еххим тени лайăхрах, чăвашларах. Çапла-и?

— Атя, Еххимпе Çумкка, тепре хĕм кăларса çапăнăпăр, — кулкаласа чул çине шыв сапрĕ вашават кил хуçи.

Шурçеремри чи тирпейлĕ хуçа вăл Финоген Иванович. Килĕ-çурчĕ тĕреклĕ, пурне те кирпĕч никĕс çине лартнă, хĕç-тимĕр витнĕ. Пахчара пурте хăй вырăнĕнче. Ялти хисеплĕ çын, ĕç ветеранĕ. Ахальтен-и ăна халь хăйĕн шанчăклă юлташĕ вырăнне хурать Сабирова староста, ял ыйтăвĕсемпе пĕрле чупкалаççĕ. Тăрăшмалли пайтах. Газ кĕртмелле. Кӳршĕ ялсенче сенкер çулăм çук-ха ĕнтĕ. Шурçереме çитмелли пăрăха тăрăн çырма урлă ниепле те каçараймаççĕ.

Çирĕппĕнех çапла шутласа хучĕ Семен Яковлевич: çуллахи уйăхсенче Шурçеремре пурăнас тăк, Еххим, хайхи Финоген Иванович, уншăн пĕрремĕш вĕрентекенĕ пулĕ. Унран ял ĕçне хăнăхмалли, ыйтса пĕлмелли темĕн чухлех. Пĕччен вăй çитмен ĕçе иккĕшĕ пĕрле тăвĕç.

Улька таçти аякри Андижанран Чăваш Ене куçса килнипе, Сăр хĕрринчи ял çынни пулса тăнипе танлаштарсан, нумай çăмăлрах ĕнтĕ Кушковсене Шурçереме тухса кайма. Шупашкара тарса килнĕ хыççăн мĕн чухлĕ чупмарĕ-ши Татюк йăмăкĕ, ăçта кăна çитмерĕ-ши? Раççей паспортне илесси, ялта туяннă çурта хăй çине куçарасси, уншăн тӳлесе татăласси пайтах нушлантарчĕç ăна. Халĕ вăл, Ольга Сабирова, районтах ырă ят илнĕ хĕрарăм. Кил-çурта тирпейлĕ тытма та, халăхпа ĕçлеме те пултарать. Вăл çине тăнипе газ кĕртрĕç-кĕртрĕçех яла, район центрĕнчен автолавкка килсе суту-илӳ тăвассине йĕркелерĕç, халăхран сĕт пуçтарма тытăнчĕç. Ял çыннишĕн питĕ кирлĕ пурте.

Çуркуннерен пуçласа кĕркуннеччен яла кайса пурăнакан сахал мар халь. Хăй вăхăтĕнче ялтан хулана килнĕ çамрăксем капмар çурт-йĕр лартнă, çĕнĕ заводсемпе фабрикăсенче рабочи профессине илнĕ, мăшăрланса çемье çавăрнă. Хула çынни пулса тăнă. Паллах, тăван ялпа, çуралнă килпе çыхăну татман. Ялти ашшĕ-амăшĕ ватăлсан, пурнăçпа сывпуллашсан ирĕксĕрех вĕсен пурлăхне хăйсем çине илме тивнĕ пенсие тухма çул çитнĕ хула çыннисен.

Семен Яковлевичпа Татюк хулари хваттере питĕрсе хăварчĕç, кӳршисене пăхкаласа тăма хушрĕç те ялта куллен-кун кирлĕ пулакан ăпăр-тапăра икĕ рюкзакпа сумкăна тултарса Шурçереме çул тытрĕç. Чăн та, унччен Татюк пурăнмалли çурт-йĕрпе коммуналлă хуçалăх кантурне, темĕн амакла РЭП тенĕскере, темиçе те хутларĕ. Çуллахи уйăхсенче хулара пурăнмасть тесе газшăн, электроэнергишĕн, вĕри тата сивĕ шывшăн, лифтшăн тӳлессине чакарттарма мехел çитерчĕ. Ан тив, пайти нумай мар, çапах çемьешĕн усси пурах.

Виçĕ каç кăна выртрĕç Улька килĕнче. Часах хăйсен çуртне пурăнма куçрĕç. Пӳрчĕ аслă, ултă кĕтеслĕ. Ăна вăрçă хыççăнах, аллă çул каялла, ялти пуçламăш шкул учителĕ Захар Филимонов лартнă. Арăмĕпе, ялти вулавăш ĕçченĕпе, пĕр вăхăтрах вилнĕ те пушанса юлнă тăкăрлăк хĕрринчи кил-çурт. Ывăлĕ çамрăклах ялтан тухса кайнă. Урăх ача-пăча пулман вĕсен. Улька малтанах систерсе хунипе Филимонов ывăлĕ яла килчĕ. Çуртне яхăнне те сутасшăн мар. Кам кăмăл тăвать, çавна тара илсе пурăнма парасшăн. Çакна çеç асăрхаттарса каларĕ: çурт-йĕре ан юхăнтарăр, пахчана йĕркеллĕ тытăр. Тен, пенси çулĕ çитсен хăй пурăнма таврăнĕ çуралнă, çунат сарса вĕçсе кайнă килтен.

Сапăр çын пулчĕ Клим Филимонов, ача чухне ялта Ворошилов тесе чĕннĕскер. Темĕнле тархасласан та Кушковсенчен тар укçине илме килĕшмерĕ.

— Мĕнле укçа? — терĕ тĕлĕнсе. — Тĕрĕссипе каласан, атте-анне çуртне упраса, сыхласа пурăнакансене эпĕ хам тӳлеме тивĕçлĕ. Нимĕн те ан шутлăр, кил хуçи пек туйăр хăвăра, вăй çиттĕшне ĕçлĕр, сывлăхлă пулăр. Маншăн эсир тупăнни чăн-чăн телей!

Яла çитсе вырнаçсанах Кушковсем çапла калаçса татăлчĕç Филимонов учитель ывăлĕпе. Улька хăй влаç çывăхĕнчи çын пулнине кăтартрĕ. Ял пуçĕн тилхепине çирĕп тытать иккен. Шурçеремре пурте староста куçĕ умĕнче, никам та иртмест унран. Аппăшĕпе йыснăшĕ чылайранпа пушă ларнă çурта йышăннă-йышăнманах çапла каласа хучĕ вăл:

— Хăвăрăн пурлăх мар Филимоновсен çурчĕ, тара илнĕскер. Мулкач правипе. Çапах, ан кӳренĕр, пурне те хальхи саккун хушнă пек йĕркелемелле. Ыранах, çурт хуçи Хусана тухса кайиччен, Мăнкаса çитĕпĕр, тивĕçлĕ хутсене çырса майлаштарăпăр. Ун пек тумасан, тăванăмсем, сире мар, мана, старостăна, вирлĕ сăмах лекет ял канашĕнчен те, районтисенчен те.

Пурне те Сабирова староста хушнă пек турĕç. Клим Захарович Филимонов, Хусанти авиаци заводĕнче конструкторта ĕçлекенскер, хăйне тивĕçекен кил-çурта Шупашкарти Кушковсене, пенсионерсене, виçĕ çуллăха тара пани çинчен пĕлтерчĕ, килĕшӳ хучĕ çырса алă пусрĕç, пичет пусса çирĕплетрĕç.

— Ялта çу каçни, пахчара чаваланни аван, çапах та общество ĕçне те хутшăнмалла. Вăт так! — Семен Яковлевич аллине хыттăн чăмăртарĕ Мăнкас администраци пуçлăхĕ, вăтам çулсенчи, шакла пуçлă арçын. — Пирĕншĕн çакă паха: çурт-йĕр хупăнса ан лартăр, анкарти çум курăк айне ан пултăр. Ĕçлĕр хăвăра кирлĕ таран, тату пурăнăр. Пирĕнтен пулăшу кирлĕ пулсан Сабирова урлă çыхăну тытăпăр. Вăт так влаç сăмахĕ.

Шурçеремри икĕ килте пурăнма тытăнчĕç те, пĕрне-пĕри мансах кайрĕç тейĕн Татюкпа Улька. Йăмăкĕн хăйĕн килти ĕç мăй таранах, староста тивĕçне те манаймăн. Татюкпа Семен Яковлевичăн ларса канма та ерçӳ.çук. Çын патне кайса çӳреймĕн, хăна пулаймăн.

— Эс, Яка Çумкка, арçын пул, кил-çурта пăхкаласа тăр! — Шурçеремре те çемье пуçĕ хăй пуласса систерчĕ ĕнтĕ арăмĕ. — Ăçта хăма çапмалла-и унта, шăтăк-çурăка мăкламалла-и? Куратăн пуль, çын пурăнман çурт йăлтах сивĕннĕ. Хуçа ăшши кирлĕ ăна, çын ăшши кирлĕ.

Ирпе ирех е каç пулттипе килкелет-ха Финоген Иванович. Шурçерем историне лайăх пĕлекенскер, Кушковсем тара илсе пурăнакан çурт-йĕр пирки тĕплĕн каласа пачĕ пĕррехинче. Филимонов, ялта пурте Захар Сергеевич тесе хисепленĕ учитель, вырăнта çуралса ӳснĕ çын пулман иккен. Приютра ӳснĕ вырăс ачи хулара рабфак, унтан педтехникум пĕтернĕ, анчах йĕркеллĕ ĕçлеме паман çамрăк учителе. Çĕпĕре кăларса янă пупăн тăлăха юлнă хĕрне качча илнĕшĕн халăх тăшманĕн ярлăкне çактарнă Захар Филимонова, Чапаев дивизийĕнче çапăçса вилнĕ хĕрлĕ командир ывăлне, комсомолтан кăларса пăрахнă. Юрать-ха аякри чăваш ялне кайса ĕçлеме чарман. Çапла куçса килнĕ çамрăк мăшăр колхозсене йĕркеленĕ тапхăрта Сăр тăрăхне. Ĕмĕрне Шурçеремри пуçламăш шкулта ĕçлесе ирттернĕ Захар Сергеевич. Арăмне те вĕренме, Елабугăри техникумра библиотекарь дипломĕ илме пулăшнă. Вĕсем чĕртсе янă, сӳнме паман пĕчĕк ялти культурăпа çут ĕçне. Тăватă класс ачисене пĕчченех вĕрентнĕ Филимонов. Шкулĕ пĕчĕк, ача сахал тесе иккĕмĕш учитель штатне хушса паман. Мăшăрĕ, Софья Марковна, ялта Сунькка кин тесе чĕннĕскер, кил тăрăх кĕнеке валеçсе çӳренĕ, хĕрарăмсене вулама-çырма хăнăхтарнă. Шурçеремре хĕрĕх çул ытла пурăнса чăвашла питĕ лайăх калаçма хăнăхса çитнĕ Филимоновсем. Сĕрме купăс калакан учитель пуçарнипе ялта хор йĕркеленĕ, Еххим Иванов та çӳренĕ унта. Районта мала тухнă Шурçерем хорĕ Шупашкара та кайса юрланă, Хисеп грамоти илнĕ. Шел, Филимоновсем вилсенех хупнă ялти пуçламăш шкула, вулавăша та. Халь ялтан виçĕ ача çеç çӳрет ултă çухрăмри Мăнкас шкулне.

Ашшĕпе амăшне Шурçерем масарне пытарнă хыççăн яла сайра-хутра çеç килекен ывăлĕ Клим Захарович унччен те тара панă иккен пушанса юлнă кил-çурта. Пĕр хушă унта Етĕрнерен килнĕ çамрăк мăшăр пурăннă-мĕн. Пахчара пĕр саплăк çĕр чавса темиçе йăран тунă, анчах çимĕçне пухса илеймен. Аллисем ĕç патне туртăнман ĕçке путнă çамрăк арçынпа унăн йăрккăн арăмĕн. Яла килнĕ-килменех вăрра ярăннă йĕксĕксем. Кĕтӳрен икĕ така çухалнă, чăх витинчи йăвасенчен такам çăмарта йăкăртма пуçланă. Пĕррехинче кӳршĕсен утюгне вăрланă чухне алăранах ярса тытнă. Пуçтарăннă та ял халăхĕ, путсĕр çынсем тара илнĕ çуртра хăйсен тинрех çухалнă япалисене шыраса тупнă. Судпа çыхăнман, милицие те чăрмантарман. Хăваласах кăларса янă çăткăнсене Шурçеремрен...

Тĕрĕс сăмах тĕрĕсех: тирпейлĕ хуçа пулнă Филимонов учитель. Сăр вăрманĕнчи сухăрлă хыр пĕренесенчен пысăк çурт лартнă, унăн аслă пӳлĕмĕнче класс туса ял ачисене вĕрентнĕ. Çĕнĕ сортлă улмуççи, чие, хурлăхан илем кӳнĕ пахчине. Халĕ вара...

Пӳртне тĕпренех юсамалла, садне çĕнĕрен чĕртмелле. Анкартине талккăшпех шурут пусса илнĕ, пиçен кашласа ларать. Хытса ларнă кивĕ тымара кĕреçепе касса уйăраймастăн. Икĕ-виçĕ утăм чухлĕ чаваççĕ те Кушковсем, хăва карçинккана пуçтарса тултарнă шурут тымарне сарай хыçне йăтса купалаççĕ.

— Япăх япала мар, çĕрет вăл, паха тислĕк пулать, — мăкăртатать Татюк, — Ак, пăру туянăпăр та тислĕк купи татах пысăкланĕ. Удобрени нумай кирлĕ пире. Унсăрăн хăяр та, помидор та, кавăн та çисе кураймăпăр.

Финоген Иванович, ялта пурте Еххим пичче тесе чĕннине хăнăхнăскер, хăй лашипе сухаласа пама пулчĕ анкартине.

— Кăçаллăха çуррине йĕркене кĕртсен те аван пулать, — терĕ вăл Çумккапа пĕрле анкарти тавралла çаврăнсан. — Пахча çимĕç валли темиçе йăран, çĕр улми ани пултăр. Вăрлăхне хам парăп. Нӳхрепре лайăх хĕл каçнă, иртнĕ эрнере яровизацилеме сарса хутăм. Миçе витре кирлĕ, илсе кайăр, чару çук.

— Тавах, Финоген Иванăч, тавах, Еххим тусăм, — кӳршĕпе çывăхланни савăнтарчĕ Кушкова. — Парăмра юлмăп. Заводра ĕмĕр ĕçленĕскер тимĕр-тăмăр енĕпе ăна-кăна чухлатăп. Юсав ĕçĕнче пулăшма пултаратăп сана.

Ялти ытти çынсенни пекех уйра та çĕр тӳпи пулнă иккен Филимоновсен. Анкартине пĕр гектара çитерсе пачĕç çав лаптăка. Паллах, вăл та, темиçе çул çын алли пырса тĕкĕнменскер, хытса ларнă. Утă çулмалла унта, выльăх кăшманĕ акмалла. Еххим ав хăйĕн уйри анинче çу каçа виçĕ хут çулса пуçтарать люцерна утине. Ӳлĕм Кушковсем те çаплах тăвĕç-ха, вăй çитеркелĕç.