Электронлă вулавăш

Утă уйăхĕ... Хĕвеллĕ

Çут тĕнче çиçет.

Пур енче те куç кĕретлĕ

Пурăнăç вĕрет.

Улăх тăрăх ĕçлĕ халăх

Утă хатĕрлет:

— Çиттĕр, — теççĕ, — хĕл каçмалăх, —

Хăлхана кĕрет.

Кӳл хĕрне шыв ĕçме анчĕ

Çывăхри кĕтӳ.

Шыв ăшне кĕрсе лăпланчĕ

Пиçнĕрен ӳт-пӳ.

Ах, анчах шăна-пăванĕ

Ут-пĕве çурать.

Хӳтленсе ĕне ăравĕ

Çума çум тăрать.

Вăхăт иртрĕ... вăхăт шурĕ...

Иртрĕ кăнтăр ен.

Ĕнесем тапранчĕç, курăк

Çимелле вĕсен.

Умлă-хыçлă шывран тухрĕç

Шăппăн ĕнĕрсе.

Кай енне вăраххăн утрĕç

Шăрăхран сĕнксе.

Хӳресем кăна выляççĕ

Ĕнесен ку кун.

Пăвансем вăйпах лараççĕ —

Ĕçмеллех вĕт юн.

Ĕнесем хӳре тăратрĕç,

Кайрĕç ĕрĕхсе:

Пĕр самант — куçран çухалчĕç

Вĕтлĕхе кĕрсе.

Сĕрлекен шăна-пăванĕ

Вĕçрĕ йĕрлесе.

Урлă-пирлĕ, каллĕ-маллĕ

Çиçĕм пек çиçсе.

Хыççăнах кĕтӳ ачийĕ

Малалла

«Чăваш ваттисем Станашево ял ячĕ Сăр тăрăхĕнче чăваш ăрăвне пуçласа янă çичĕ тăванран пĕрин ятĕнчен — Штанашран пулса тăнă, теççĕ. Вăсем акă çапла каласа параççĕ: чăвашсем — çичĕ пĕртăван — Атăл хĕрринчен Сăр вăрманне куçса пынă. Пĕри, Четай ятли, хĕрлĕ çӳçлĕскер пулнă, иккĕмĕшĕ Хурашаш, виççĕмĕшĕ Атай, тăваттăмĕшĕ Штанаш, пиллĕкмĕшĕ Ураскилт, улттăмĕшĕ Хутар, çиччĕмĕшĕ Турай ятлă».

В. И. Лебедев çырнă «Чăваш халапĕсем» 1948 çулта Питĕрти Ф. К. Дершау тытса тăракан «Северное обозрение» журналта пуçласа тухнă. Халапсемпе Н. Крупинов районта тухса тăракан «Пирĕн пурнăç» хаçатра 1997 çулта паллаштарнă.

Халап тăрăх Штанаш хăйĕн ĕни пăруланă вырăна çурт лартать, çакăнта пурăнма пуçлать. Штанашăн ĕни пĕр пысăк вăрмантан инçех мар, Штанаш юханшывĕ хĕрринче пăрулать. Ĕне утса тухнă çĕр Штанашăн пулать. Ялне Вознесенское, Станашево тож тесе çырса хураççĕ.

Çичĕ тăван пĕр-пĕрин патне час-часах хăнана çӳренĕ, килĕштерсе пурăннă. Штанаш ялне пĕр тăвансем килсе пуçтарăнсан ял тулли çын пулать, пĕртăвансем кашниех йышлă-çке!

Штанаш хастар та харсăр хресчен пулнă. Кайăкран маларах тăрса ĕçе кӳлĕннĕ. Иртен пуçласа каçчен ĕçленĕ. Хура çĕре сухаланă, сӳреленĕ, акнă, вырнă, авăн çапнă, мĕн пур тырра пухса кĕртнĕ хыççăн авăртса çăкăр пĕçернĕ. Тырă-пулă çулленех ăнса пулнă, кĕр пулсан кĕлет тулнă. Выльăх-чĕрлĕх ĕрчесе картиш тулли пулнă.

Малалла

Эпĕ, шурă-шурă сĕт,

Шур аппасем сунăран,

Шур алăпа сунăран;

Эпĕ, шурă-шурă сĕт,

Хура ĕне çиллинче,

Хĕрлĕ ĕне çиллинче,

Ула ĕне çиллинче,

Сусан — аппа витринче,

Ырă çынсен чĕринче.

Эпĕ, шурă-шурă сĕт,

Мана савман çын та çук.

Эп пулмасан пурнăç çук.

Ачасем мана çиеççĕ

Ашшĕ-амăш килĕнче.

Çиеççĕ те ӳсеççĕ,

Çирĕп пулар тееççĕ.

Яшсем мана çиеççĕ

Ылтăн ыраш пуссинче

Хĕрӳ-хĕрӳ ĕçсенче.

Паттăр пулар, тееççĕ,

Маттур пулар тееççĕ

Аслă Совет çĕрĕнче.

Шур сĕт çисе ӳснипе,

Сарă хăйма ĕçнипе

Сатур салтак пулаççĕ,

Маттур яшсем пулаççĕ,

Тăшмансене таптаççĕ,

Пуçĕсене татаççĕ.

Ылтăн орден çакаççĕ,

Ытарайми пулаççĕ..

Шур сĕт çисе ӳснипе,

Хăйма çисе ӳснипе

Хĕрсем хитре пулаççĕ,

Хĕрлĕ питлĕ пулаççĕ.

Хĕрлĕ тутăр çыхаççĕ,

Улахсене тухаççĕ.

Каччисене кураççĕ,

Вăтаннă пек тăраççĕ.

Пĕр-ик сăмах каласан,

Пĕр-пĕринпе паллашсан

Алран алла тытаççĕ,

Малалла

Урамра ĕне тăрать,

Чарăнмасăр муклатать:

— Мук! Мук! Му-ук!

Алăк уç, Куçук!

Илсе килтĕм сан валли

Ăшă сĕт витре тулли.

Пурăннă тет пĕр ялта хытă чунлă хресчен. Унăн лаша пулнă. Хăй лашине ним çук çĕрте хĕненĕ, йывăр ĕç тутарнă. Лаши хуçинчен йăлăхса çитет те тухса тарма шутлать. Çапла вара вăл пĕр тĕттĕм, çумăрлă каç тухса каять. Вăйлă çумăр çунă, аслати авăтнă, çиçĕм çиçнĕ, лаша пыракан çулĕ çеç типĕ пулнă.

Часах лаша вăрмана çитет. Кунта питĕ тĕттĕм, пĕр çутă та курăнман. Çӳресен-çӳесен вăл темле пӳрт патне пырса çитет. Чӳречерен çеç шаккарĕ çеç — алăкран тухрĕç те. Лаша алăк çывăхне пычĕ, ун умĕнче ĕне тăра парать. Малтан пĕр-пĕрне сывлăх сунчĕç, кайран лаша хăй кунта мĕн пиркие лекнине каласа пачĕ. Ĕне ăна пӳрте илсе кĕчĕ. Кунта веçех тирпейлĕ, ăшă, кăмăллă. Сĕтел хушшине ларсан ĕне хăйĕн пурнăçĕ çинчен каласа пачĕ. Унăн та пурнăçĕ çăмăл пулман иккен.

Пĕчĕк чухне ăна улăхран ялти усал çынсем вăрласа кайнă. Малтан ăна ачашланă, юратнă. Кайран вара, ӳссе çитсен, йывăр пахча ĕçĕсене тутарнă. Ĕнен сĕчĕ анма пăрахнипе ăна час-часах чăпăркка та лекнĕ. Вара вăл кун пек пурнăçа чăтаймасăр вăрмана тарса килнĕ. Кунта ăна пӳрт тума вăрманти чĕрчунсем пулăшнă. Халĕ ĕнепе лаша пĕр-пĕрин çинчен пĕтĕмпех пĕлеççĕ ĕнтĕ.

Малалла

Эх, çав этем йăли-йĕрки!.. Ăçтан тупăннă-ши, кам шутласа кăларнă? Выльăх-чĕрлĕхе ав çын ятне хуратпăр. Теме пĕлтерет ĕнтĕ ку. Чĕрĕ чунĕ кил хушшинче хăйсемпе пĕр тан пулнине кăтартасшăн-ши хуçисем? Ăна ачи-пăчи пек юратса ӳстернине, тăванĕ пек хисеплесе пăхнине пĕлтерет-ши çакă? Тен, чăнах та çапла, анчах Маруç-Маруçка хăйне юратнине те, хисепленине те туйса кураймарĕ-ха. Ячĕ те ăнсăртран çакланчĕ те...

Кил хуçи Лява картишне тухрĕ те тарăха-тарăха кăшкăрашма пикенчĕ: «Маруç! Маруç! Ăçта эс, каяннăй?» Тăтăшах çухатать вăл арăмне, ир те, каç та шыраса хăшкăлать вара. Пурăнаймасть тетĕр-и пĕччен? Çук çав, пĕртте апла мар. Мухмăрĕ кастарать — акă мĕн канăç памасть.

Арçын картлашка вĕçне анчĕ те сассине тата хăпартрĕ: «Маруç теп! Маруç!..»

— Му-у-у! — хирĕç пырса тăчĕ тин çеç урисене тăнкăр тытма тытăннă пăрушка, кӳршĕрен темиçе кун каялла туяннăскер. Пач пытармасăр каласан, туянман та-ха, улăштарнă — уйри пахчапа: сакăр соткă çĕре вунă çуллăха панă, хăйсем пурпĕр юхăнтарса яратчĕç кăна. — Му-у-у! — Кӳршисен ĕни вăхăтра пăруламарĕ, çăва тухаспа тин, çакă шиклентерчĕ вĕсене, çавăнпа унран хăпрĕç мар-и, ара? Теме систернĕ пек пулчĕ выльăхĕ йĕркерен тухни.

Малалла

Эпĕ ыйтрăм ĕнерен:

«Ăçта пултăн кунĕпе?»

«Му-у-ук!!!»

Эпĕ ыйтрăм кушакран:

«Ма кĕместĕн урамран?»

«Мау-у-у!!!»

Эпĕ ыйтрăм Кампуртан:

«Ма выртатăн эс аран?»

«Ăр-р-р»

Ăнланмаççĕ чĕрчунсем

Чăвашла каланине,

Шкул уçас кил картинче

Вĕрентмешкĕн вĕсене.

2014 ç., ака

Пĕрре кравать çинче выртнă вăхăтра ĕне юрри-варри çиес килсе кайнă Хурама Иванĕн: сĕт, çу, чăкăт, уйран тата ытти те. Анчах ĕне çукки хуплать, качакапа нумаях çиеймĕн. Колхозникăн кун пек нуша çинчен те колхоз правленине пĕлтерме юрать, мĕншĕн тесен, пĕр колхозник килĕ те ĕнесĕр пулмалла мар, ĕне илме правленин пулăшмалла тенине илтнĕ çак Иван.

— Выртасси пуçу, кайса ыйтас-ха правленинчен пулăшу. Тен пулăшĕç ĕне илмешкĕн, — терĕ те тухса сирпĕнтерчĕ правленине

* * *

— Хурама Иванне ĕне илмешкĕн 15 пăт тырă парас, — терĕ правлени.

Ку хыпара илтсен нихăçан хĕпĕртемен хаваслăхпа хĕпĕртесе илчĕ Хурама. Нумая чăсмарĕ вăл хăйĕн ĕнесĕр пурнăçне, туянса та ячĕ.

Акă ĕнеллĕ пулчĕ колхозник Хурама Иванĕ, сĕт-çу çителĕклĕ, мĕншĕн тесен, пĕччен пĕр ĕне сăвать-çке-ха. Анчах йăлăхтарчĕ пулмалла Ивана ĕне юрри-варри, кăçал сутса ячĕ вăл ĕнине.

— Пуян пурнăçпа пурăнса куртăм, тата «культурăллă» пурăнса пăхасчĕ-ха, — терĕ вăл.

Ĕне укçипе «культурăллă» пурăнма кирлĕ хатĕрсем: гармонь, пальто, часы туянса ячĕ.

Пурăнмаллипех «культурăллă» пурăнать Хурама Иванĕ, анчах, кахал пирки юрри-варри текен япаласем çук.

Малалла

Кĕтӳ ярсан каçхине

Хамăр ĕне сассине

Эп таçтанах паллатăп,

Хапха уçма васкатăп.

Ĕне калать: «Му-ук, му-ук,

Мана илме хирĕç тух!

Хирте шăрăх пулнипе

Ĕçес килет кунĕпе.

Ăш хыпнине ирттерме

Пур-и лĕп шыв — çăнăх шыв?

Уншăн çутă витрене

Сĕт антарăп — су та су!»

Анне суса кĕрсенех

Эп ăшă сĕт ĕçетĕп.

Вара ырă ĕнене

Эп çитерме вĕçетĕп.

Укăлча хыçĕнче: «Шуркка! Шуркка!» — тени илтĕнчĕ. Артур кĕтӳрен таврăнакан ĕнине çапла чĕнет иккен.

Арçын ача сассине илтсен урама Анюта та тухрĕ, выльăхсене кĕтсе илме васкарĕ.

Артурпа Анюта ĕнисем юнашарах утаççĕ, хуçисене курсанах иккĕшĕ те харăс му-у! тесе сасă пачĕç.

Анютăсен ĕни хура тĕслĕ, кĕлеткипе çӳллех мар, урисем те кĕске.

Артурсен вара — шурă, урисем вăрăм, хӳри вĕçĕ хăмăр пăнчăллă.

Арçын ача Анютăна:

— Хураçкуна хăваласа кĕрт хăвăртрах, вăл çĕр тĕслех, пирĕнни пек шурă пулсан... — терĕ.

— Ĕни хура та, сĕчĕ шурă унăн, — хуравларĕ хĕр ача Артура.