Электронлă вулавăш

— Арман тыррине вăрлама сана кам хушрĕ? Кам ирĕк пачĕ? Э?

— Хам авăртнă çăнăх ку, — терĕ хресчен, хăранипе шурса кайса.

— Арман çăнăхĕ! Кĕлете çаратрĕç кунта! — тесе кăшкăрчĕ мелник.

— Вăрларăм та турă çук тетĕн-им? — ахăрчĕ Якур алăри пăшалĕпе юнаса. — Акă вăл! — терĕ те сар сухаллă çынна пăшал кӳпчекĕпе пуçĕнчен çапрĕ.

Урапа çинче ларакан çын тилхепине аллинчен ӳкерчĕ, çĕрелле пуçхĕрлĕ тĕшĕрĕлсе ӳкрĕ, урисене турткаласа илчĕ те лăпланчĕ.

— Çынна вĕлерчĕç!.. Мĕн туса тăратпăр? — Йĕлмекассисемпе пĕрле пулас, вĕсене кайса чĕнес! — терĕ салтак гимнастеркиллĕ çын. Прапорщик çав самантрах ун çинелле револьверпе персе ячĕ, леш тăсăлса ӳкрĕ, тăма пикенчĕ те вăй-хал тупаймарĕ, месерле çаврăнса выртрĕ.

— Пĕтерĕр вĕсене!.. — пуçне çĕклесе каларĕ вăл, сурма хатĕрленсе карнă çăварĕнчен юн пĕрхĕнсе тухрĕ.

Арман килкартинче тĕркĕшӳ пуçланчĕ; çыннисем те пăлханаççĕ, лашисем те револьверпе пенĕ хыççăн пĕрисем хăвалăха туртса кĕрсе кайрĕç, теприсем çул тăрăх ĕрĕхсе чупрĕç.

— Лашисене ан яр! — кăшкарчĕ Варлам ывăлĕ мелнике. — Пĕр пăт çăнăх та ан çухалнă пултăр!

Кирил хыпар пĕлтернĕ хыççăн Йĕлмекассем чупса та, утса та кĕпĕрленсе килнине курсан, килкартинчи халăх хăпартланчĕ.

— Ытла ашкăнса кайрăр-и, çынсене вĕлеретĕр? — терĕ пуянсен ушкăнĕ патне пынă Кирил.

— Вăрăсене перетпĕр, чикелентеретпĕр! — Якур пăшалне варринчен тытса пуçĕ çинче силлесе илчĕ.

— Вăрçăран тарса пурăннă, пăшал тытма пĕлместĕн. Якур, хăй умĕнче нимех те пултарайман чăлах çын тăнине кура ирĕккĕн, картина çинчи паттăр пек, пăшалне çĕклесе карăнса тăчĕ, Кирил кĕтмен çĕртен ун аллинчен пăшалне карт! туртса илчĕ:

— Ме, тыт, салтак! — тесе йывăç ураллă Ваçкана тыттарчĕ.

— Ытла паттăр эсĕ, ахаль салтак пулнă пулин те, — терĕ прапорщик, револьверне çурăм хыçĕнче тытса.

— Эс мĕскер, вăрçăра çапăçас чухне кунта мăнтăрланса пурăнатăн? Револьверпе выляма тухрăн-им? — Кирил прапорщик çине хаяррăн пăхса илчĕ.

Çав самантра кĕрлени те ахăрни илтĕнсе кайрĕ. Арманти хресченсем пухăнма ĕлкĕрнĕ, хăшĕ пуртă, хăшĕ турта йăтса чупса килеççĕ. Пуянсем икĕ ушкăн хушшине пырса лекрĕç.

— Çынна вĕлертĕн, хăвна та вилĕм! — терĕ çăра хура сухаллă, вăрăм та тăн-тăн пӳллĕ çын, туртине хăяккăн тытрĕ те тарма хатĕрленнĕ Якура мăйĕнчен çапса ӳкерчĕ.

— Халăха эсĕ пăтратрăн, коммунист! — Кирил çине çиллес пăхса каларĕ прапорщик.

— Чанах та эпĕ коммунист! — теме анчах ĕлкĕрчĕ Кирил; прапорщик çурăм хыçĕнче тытса тăракан револьверне мала çĕклесе тĕллемесĕрех Кирила çамкинчен печĕ.

Кирил ним сассăр йăванса кайрĕ. Вĕсем хушшинчи тĕтĕм саланма ĕлкĕреймерĕ — прапорщик тарма тăчĕ. Халăх хушшинчен Кирил шăллĕ Иван сиксе тухрĕ те алăри çурри таран тикĕтпе сăрланă туртине çӳлелле çĕклесе прапорщика хӳтерме пуçларĕ. Прапорщик пулисем пĕтнĕ револьверне сулласа пĕве еннелле каякан çулпа чупрĕ, пĕве хĕррине çитсен, Иван туртине меллĕн кăна сулса ячĕ. Прапорщик путнă çĕрте картузĕ кăна шыва май юхса кайрĕ, хăй курăнмарĕ.

Пуянсен çарĕ чĕтренчĕ. Прапорщик хыççăн вĕсем те чăл-пар саланса арман пĕви еннелле тарма тытăнчĕç. Вĕсем хыççăн турта вăрçи пĕве патне пырса çитрĕ. Вĕсене хирĕç тапăнса пăхас тенĕ Лука лавккаçă турта лекнипе тăсăлса ӳкрĕ, пуçĕнчен шелкесе юхакан юнĕ ахаль те хĕрлĕ чечеклĕ талпиçене хĕретрĕ; Варлам ывăлне те тахăшĕ хулпуççинчен чылаях хытă çапнă-мĕн, вăл ахлатса ларса юлчĕ.

Кирил йăванса кайсан вăл куçне хупмасăр выртнине Станук Макçи пăхса тăчĕ-тăчĕ те вара халăхпа пĕрле пĕве хĕрринелле чупрĕ. Хăвалăх хушшинчен сайра сухалне каçăртса Тихха сиксе тухрĕ, вăл çавăнтах каялла чăмрĕ.

— Камран хăратăн, çын каяшĕ? — тесе кăшкăрчĕ Макçи.

Турта вăрçи вешник урлă каçнă та тепĕр енче хĕрӳ çĕмĕрлет. Ку енче никам та çук, шыв çинче кăна пĕр турта ирĕккĕн ярăнса выртать.

— Чим, камăн аллинче курнăччĕ-ха эпĕ çак тикетлĕ туртана?.. Иван турти! Хăй путнă-ши вара? — шикленчĕ Макçи.

Халиччен ниçта та курăнман Варлам йывăçсем хушшинчен килсе тухрĕ, турталлă çынсем çине пăхмарĕ, айккинелле кайрĕ те сăрт çинче тăчĕ. Кăштах тăрсан юланутлă çынсем çывхарса килнине курчĕ. Кантуртисем казак отрячĕпе килнине хресченсем те курчĕç. Куçлăхĕсене çутăлтарса пыракан комиссар хыççăн, штыкĕсене шăртлăн тытса, казаксем пĕве хĕррине тăчĕç.

— Мĕн пулса иртрĕ кунта? — ыйтрĕ комиссар, çутă аттисене саламатпа çапкаласа.

— Акă, куратăр, комиссар господин, хресченсем ман çĕре тапăнчĕç. Виçĕ çынна вĕлерсе хучĕç.

— Вĕсем хăйсем малтан ман арăма вĕлерсе ачамсене амăшсăр хăварчĕç, салтакран килнĕ Кирила тата армана пынă икĕ çынна вĕлерчĕç! — кăшкăрса каларĕ Ваçка.

— Мо-олчать! — терĕ комиссар, ĕлĕк земский пулнăскер.

— Пурлăха тапăнчĕç! Çăнăха тиесе кайрĕç, — йынăшрĕ Варлам.

— Арестовать! — казаксене приказ пачĕ комиссар.

Штыксене кăнтарса тăракансен ункине пĕрин хыççăн тепĕрне тĕртсе кĕртме пуçларĕç. Чи малтан Ваçка лекрĕ, ун хыççăн Çемен, вара Уçка, чи юлашкинчен Станук Макçи те лекрĕ. Кирил шăллĕне, Ивана, пит шырарĕç, анчах йĕрне те тупайман пирки ăна шыва путса вилнĕ тесе шухăшларĕç.

— Пăлхавçăсем татах та пур, вĕсем паян килмерĕç, — терĕ Варлам.

— Ячĕсене калăр, — терĕ комиссар, кăвак галифе кĕсйинчен хут кăларса.

— Тата иккĕн, — терĕ Варлам, — Чинук, Зинаида Макарова ĕнтĕ вăл; тата Ямшăк Михали арăмĕ, эпĕ ун ятне те пĕлместĕп.

Комиссар çавăнтах пĕр хăма татăкĕ çине хут хурса протокол çырчĕ. Протокол çумне пăлхавçăсен списокне çыпăçтарчĕ, мĕнпурĕ Йĕлмекассинче çирĕм пăлхавçă тупăнчĕ. Протокол çине кирлĕ çынсем алă пусрĕç те, вун саккăрăшне кунтанах, иккĕшне ялтан илсе тухса, суд пуличчен вулăсри кантур çумĕнчи тĕрмене лартма илсе кайрĕç.

Салтаксем хресченсене саламатпа хăмсарса хăваласа кайнине чылайччен пăхса тăчĕ Варлам. Вара, пӳрнипе кăкăч туртса, ывăлне чĕнсе илчĕ:

— Мĕтри, Иван чăнласах путнă-ши?

— Эпĕ шывăн икĕ айккипе икĕ юланут ятăм, шыв тăрах виçĕ çухрăм ытла çаврăнса килчĕç, Йвана ниçта та тупайман.

— Путнă пуль апла?

— Çынсене чăмтарса шыраттарас, — терĕ ывăлĕ.

— Чăмтарас пулсан, Иваншăн анчах мар, прапорщике те кăларас.

— Апла мĕн тумалла?

— Вешник алăкĕсене уçмалла.

— Атте, эсĕ аташмастăн-и? — хăраса ӳкрĕ ывăлĕ.

— Эсĕ ху ан аташ, аçу аташмĕ.

— Пĕтĕм шыва антарсан, пĕве уйăхсăр та тулса çитмĕ, арман ларĕ.

— Эй, мĕнех вара! Ларччăр çав çĕтĕксем армансăр! Эй-эй! Петрух-ха! — кăшкăрчĕ Варлам.

— Халех! — илтĕнчĕ хăвалăхран мелник сасси. Самантрах Варлам умне вăл хăй те тухса тăчĕ.

— Петрухха, вешник алăкĕсĕне çĕкле те пĕвери шыва антар! — хушрĕ вăл.

— Мĕншĕн, Варлам хуçа?

— Ан ыйтса тăр. Хĕрринчи икĕ алăкне уçтар, пĕве тĕпĕнче выртакан япаласене юхтарса ан кайтăр.

— Халех! — терĕ тĕлĕннĕ мелник.

Тепĕр икĕ минутран арманта ĕçлекен тарçăсем вешник алăкĕсене çĕклерĕç.

Шавласа-кĕрлесе шыв юхма пуçларĕ, пĕвери шыв чĕтренсе илчĕ те ерипен чакма пуçлани палăрчĕ. Шыв ӳкни аслати пек кĕрлесе тăрать.

Ашшĕсемпе пĕрле килнĕ ачасем çырмана пытанса ларнă. Арманта мĕн пулса иртнине пĕлменскерсем, шыв шарласа юхнине илтсен, хăраса кайрĕç.

— Ай, аслати!

— Ай, çумăр килет, киле чупас!

— Мĕншĕн аттесем килмеççĕ-ши? — макăрса ячĕ пĕри.

— Ан ула-ха, тем мар ку, арман пĕви татăлнă! — терĕ Иркка.

— Чăнах та!

— Кайса курар!

— Айтăр!

Ача-пăча ушкăнĕ арман пĕви патне çитнĕ çĕре шыв çурри таран анма ĕлкĕрнĕ. Вĕсем хăвалăх хыçне пытанса чылай вăхăт пăхса тăчĕç. Акă шыв юхса пĕтет, тĕпĕнчи тĕксĕм сарă пылчăк туха пуçларĕ. Шăп пĕве варринче прапорщик хутланса выртни курăнчĕ. Ун çăварĕ карăлнă, пичĕ çине симĕс шапа пырса ларнă.

— Эй-эй, малалла шырăр! Иван ăçта? — тулашать Варлам.

— Уçкасен Иванне шырать-и вăл? — ыйтрĕ Вилюк.

— Çавна пулмалла... Вăл та путнă-ши?

— Кунта çук! — инçетрен илтĕнчĕ çын сасси. Сасартăк Варлам пĕве хĕрринчи хăвалăхра ачасем ларнине курчĕ.

— Эсир мĕн туса ларатăр кунта, ристан ачисем! Сирĕн аçăрсене тахçанах тĕрмене лартнă. Пшол! — урипе тапрĕ вăл. Ачасем сапнă пăрçа пек саланса кайрĕç.

Макăрнипе шыçса кайнă куçĕсене çанă вĕçĕпе шăлкаласа, Иркка каçалапа хура лашине пĕчченех килкартине çавăтса кĕчĕ.

Йĕлмекасси ялĕ турта вăрçи хыççăн тăлăха юлчĕ, шăпланчĕ. Хутран-ситрен кăна ача-пăча татăлса ĕсĕклесе макăрни илтĕне-илтĕне каять. Ваçка пӳртне питĕрмен, алăкĕ те уçах. Çилсем пӳрте кĕрсе тусан тустараççĕ. Чинукăн пӳрчĕ те шăпах: ачасем хăйсем хушшинче те çурма сасăпа анчах калаçаççĕ. Вĕсенчен чи асли, вун улттăри Вирук, кил хуçи вырăнне тăрса юлчĕ.

 

21

Иркка иртенпех хăй валли вырăн тупаймасть: паян шкулта вĕрентме пуçлаççĕ... Çак иртнĕ тĕр-тĕр кунсенче амăшĕ ăна шкул пирки сăмах та чĕнме хушман, шкул çинчен тапратсан, чышкăпа кăна юнанă. Çавах та Иркка хăй юратнă Маня юлташне шкула кайма сăмах панă.

«Тухса таратăп, вăл Кĕтерук амăшĕ пек хытă чупаймасть» мана хуса çитеймĕ», — тесе шухăшланă вăл. Анчах ĕç пачах урăхла май çаврăнчĕ...

Иркка тухса тарма хатĕрленнĕ вăхăтра ирпе ирех кӳрше кайнă амăшĕ васкаса килсе кĕчĕ.

— Иркка, час пуçтарăн, — терĕ вăл, пӳртрен ăна хирĕç сиксе тухнă хĕрачине. — Вирук ак халь Чинук аппу валли тĕрмене çăкăр леçме каять, манне те илсе кай-ха, терĕм те, Ваçка пичче валли те манах çĕклесе каймалла, нумай пулĕ, Ирккана яр пĕрле, терĕ. Кайса кил-ха аçу патне. Хăрамастăн-и? Ывăнса ӳкмĕн-ши?

— Çу-ук! Ывăнмастăп та, хăрамастăп та, — терĕ Иркка, пӳрте чупса кĕрсе. «Шкула кĕрсе çырăнас пирки ыйтас-ши, ыйтас мар-ши?» — шухăшларĕ вăл, хĕрлĕ хăмаççип кĕпине тăхăнса.

— Праçникре тăхăнмалли кĕпӳне мĕншĕн тăхăнатăн? — çиленсе ыйтрĕ амăшĕ.

— Вирук та тăхăнчĕ пулĕ, кантура унта çĕтĕкпе кĕртмеççĕ, — терĕ Иркка.

— Тăхăн эппин, — килĕшрĕ амăшĕ.

— Анне, Лисук аппа çĕлесе панă сумкăна хурса пар мана çăкăрне, вăл хутаç пек мар, ăна хул урлă çакма майлă, — васкатрĕ амăшне хĕрĕ.

Пурне те хатĕрлесен, Иркка ял вĕçне чупрĕ. Маньăсем патне кĕчĕ. Маня ашшĕ хĕрне ăсатма пыма тухнă.

— Ак, Иркка та çитрĕ. Эпир Маньăпа сан патна пырас тенĕччĕ, аннӳне сана шкула яма ӳкĕтлесшĕнччĕ... Хăех чармарĕ-и? — ыйтрĕ тимĕрçĕ.

— Мĕтри пичче, эпĕ ăна шкул пирки пĕр сăмах та каламан, вăл мана аттене апат леçме ячĕ, — терĕ Иркка.

— А-а, — терĕ Мĕтри. — Пĕрле кайăпăр.

Пӳртрен Маня тухрĕ. Вăл тӳмеллĕ çĕнĕ пушмакпа, кĕрен кĕпепе, çара пуçăн, çӳçне малтан курнă чухнехи пек хĕрлĕ пурçăн татăкпа пуçтарса çыхнă, Иркка пекех пушă сумка илнĕ.

Вĕсем виççĕшĕ уя тухрĕç. Уй пушаннă. Сайра кăна пăч-пач ларакан сурат курăнса каять, ун тăрринче пĕлĕт пек курак явăнать. Çул çатма пек яка, ăшшине пама чарăнман хĕвел çуттинче çу сĕрнĕ пек йăлтăртатать; айккисенче кĕрхи вăйпа тапса тухнă курăк çăп-çăра та ем-ешĕл. Эрешмен картисем, пĕр хыт хураран теприн çине çакланнă та, кĕсле хĕлĕхĕ пек карăнса тăраççĕ, пырса алăпа тĕкĕнсен, питĕ илемлĕ кĕрхи юрă кĕвви калас пек туйăнать.

Тимĕрçĕ, тăлмач вырăнĕнче, варринче утать. Акă вĕсем çурма çулта ларакан хурама патне çитрĕç. Иркка çакăнта Петте çакăнни çинчен каласа кăтартма пуçларĕ. Калаçса пынăçем вăхăт иртни те сисĕнмерĕ, вĕсен умĕнче çул икке уйрăлчĕ: пĕри шкул ларакан касса, тепри кантур ларакан çӳлти касса каять. Ялĕ пысăк, варринчен ăна тарăн çырма икĕ пая уйăрать.

— Малтан ăçта кайăпăр, Иркка? — утма чарăнса ыйтрĕ Маня ашшĕ.

— Малтан атте патне каясчă, — терĕ Иркка. — Атте выçă...

— Ну, аçу патне пулсан, аçу патне кайăпăр. Çырма урлă каçса сăрт çинĕ хăпарса çитсен, вĕсене ушкăнĕ-ушкăнĕпе шкул еннелле утакан ачасем тĕл пулчĕç.

— Эпир вĕренме çырăнмасăр юлмастпăр-ши? — хăраса ыйтрĕ Иркка.

— Епле те пулсан çырĕç-ха, çырмасан тилмĕрес пулать вара, — терĕ тимĕрçĕ.

Кантур патне çитрĕç... Питĕ пысăк икĕ хутлă çурт. Аялти хутĕнче икĕ айккипе вун пĕршер чӳрече, çӳлти хутра ултшар. Тăрринчи тимĕре хĕрлĕ сăрпа сăрланă, ăна пăхсан, Ирккана пĕр юрă аса килчĕ:

 

Утельнийĕн, утельнийĕн кантурне

Хĕрлĕ сăрпа, хĕрлĕ сăрпа сăрланă...

Хĕрлĕ сăр мар, ай, мĕн те мар,

Хура халăх юнĕ вăл...

 

Хăрушă пек туйăнчĕ хĕрачана... Ку кантурĕнчен те хăрушши — килкартинче кĕтесре ларакан хура тĕрме. Ун пĕчĕк, тимĕр решеткеллĕ чӳречи патĕнче, ним чĕнмесĕр, пĕр сиккеленмесĕр, салтак тăрать, тĕрме патне пыракан никам та çук. Кантурне вара, вут хыпнă пек, çын кĕрет те çын тухать. Пурте васкаççĕ, пурте темшĕн хыпăнса ӳкнĕ. Крыльца умĕнчех тăрантас кӳлнĕ тройка тăрать. Лашисем хура та чăмăр, тăрантас ларчăкĕ çинче вăрăм мăйăхлă, хĕрлĕ питлĕ ямшăк ларать. Вăл пĕрре шăхăрсанах, лашисем тапса сикмелле.

— Эпĕ кунталла пăрăнам-ха, эсир иксĕр кайăр, — терĕ Мĕтри, хĕрачасене ерипен тĕрме патнелле тĕртсе.

— Эсĕ пымастăн-и? — хăраса ӳкрĕç хĕрачасем.

— Манăн курăнма юрамасть, — терĕ вĕсене тимĕрçĕ. Хĕрачасем, сивĕ тытнă чухнехи пек чĕтресе, тĕрме патне çывхарма пуçларĕç.

— Вам кого? — кăшкăрса пăрахрĕ салтак.

Иркка çăкăрлă сумкине, Маня ашшĕнчен илнĕ чĕресе мала кăнтарса кăтартрĕç те харăссăн:

— Станук Макçи! — терĕç.

— Максим Станок! — кăшкăрчĕ салтак чӳречерен, вара ачасене тепĕр енне кайма кăтартрĕ.

Хĕрачасем тĕрмен тепĕр енне кайрĕç, унта тĕрмене кĕмелли алкум пекки пур. Тăр-тăр чĕтрекен урисене пусма çинчен пусма çине аран улăштарса, хĕрачасем алкумне кĕчĕç. Алкумĕнче, сăлăп хурса пысăк çăрапа питĕрнĕ алăк патĕнче, каллех тепĕр салтак тăрать. Хĕрачасем кĕрсен, салтак пысăк çăрана уçрĕ те янаххинчен сăнчăрпа кăкарнă алăка уçăлнă таран уçрĕ.

— Станок Максим! — тесе çухăрчĕ.

— Кам унта? Кам унта? — пăлханса ӳкрĕ Иркка ашшĕ. Иркка куçĕнчен куççуль пăчăртанса тухрĕ:

— Атте! Эпĕ килтĕм! — терĕ вăл.

— Ах! Иркка хĕрĕм! Эсĕ килтĕн-и? — терĕ ашшĕ, сăнчăр айĕнчен хĕсĕнсе тухса.

Салтак алăка питĕрчĕ те, хĕрĕпе ашшĕне калаçма чарас мар тесе-ши, алкумĕнчен тухса кайрĕ.

— Ме, атте, çи... Эсĕ мĕншĕн палламалла мар пĕтсе кайнă? — хăраса ыйтрĕ хĕрĕ.

— Допросра питĕ аптратаççĕ, хĕрĕм... Кам ертсе кайрĕ сире, теççĕ... Пĕр-пĕрне курса каймарăмăр, кам малтан тухнине пĕлместпĕр, тетпĕр... Пĕтрĕмĕр эпир, Иркка! Сучĕ тахçан пулать, палли те çук... Иркка хĕрĕм, ман валли кĕрĕк илсе кил-ха, çĕрле питĕ сивĕ.

— Илсе килетĕп, атте, — терĕ Иркка, куç сиктермесĕр ашшĕ çине пăхса.

— Турă пил патăр сана, хĕрĕм, апат килсе панăшăн.

— Атте, эпĕ сан пата куллен килетĕп... Эпĕ шкула килмелле килетĕп...

— Шкулне çӳре, аннӳне кала, ан вăрçтăр, çӳреме ан чартăр... Хĕрĕм, — пăшăлтата пуçларĕ Макçи, — тимĕрçĕ Мĕтрине часрах кала-ха, вăл ялтан тухса кайтăр, кантуртисен аллине ан лектĕр... Паян-ыран ăна йĕрле пуçлаççĕ. Вара пире, канашласа-килĕшсе çĕр патне тухнă тесе, персе вĕлерме те пултараççĕ. Кай, хĕрĕм, васка.

Çав самантра салтак каялла кĕчĕ. Ним чĕнмесĕр алăка уçрĕ те Макçине, кĕмеллине пĕлтерсе, алăна кăтартрĕ. Хĕрачасем чупса тухрĕç те пасар лавккисем хыçĕнче Маня ашшĕне курчĕç.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн