Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Мĕн пĕчĕкрен тăлăхра

Ӳсрĕм эпĕ кукампа.

Анне сасси хăлхара

Юлчĕ манăн асăмра.

Килчĕç хурлăхлă кунсем

Атте тепре авлансан.

Шывланатчĕç куçăмсем:

Çĕнĕ анне ĕнтĕ ман.

Çурма тăлăх ачана

Шута хума пăрахрĕç,

Ĕçпе хуçнă шăмшака,

Пач та канлĕх памарĕç:

Ирех тăрса вут çурнă,

Хыпаланса шыв йăтнă,

Ирхи сакăр сехете

Шкула чупнă сиккипе.

Шкултан кайма вăхăтчĕ —

Кайăк сасси пахчара.

Ун чух çĕртме уйăхчĕ…

Эх! Кĕрлерĕ çут тĕнче!

Эпир, çамрăк яш-кĕрĕм,

Хавас ташă картинче.

Хĕрсен йăлтăр куллипе

Ирĕлетчĕ яш чĕре.

Пуçра çутă ĕмĕтчĕ —

Малаш чечек çуратчĕ.

Анчах пирĕн ĕмĕте

Тискер вăрçă таптарĕ.

Улшăнчĕ çав самана

Мĕнле килте лармалла?

Тăван çĕре упрама

Алла пăшал тытмалла!

Военкомат ян! янрать —

Куçа хуплать куççулĕ.

Салтак юрри чарăнать —

Камăн мĕнле телейĕ.

Малалла

Вырсарни кун ирхине

Аçа çапрĕ тĕнчене.

Шарт! сиктерчĕ чĕрине:

«Вăрçă!» сăмах çынсенне.

Тăнăç пурнăç татăлчĕ,

Савăк пурнăç пăсăлчĕ.

Шухăш ӳкрĕ пуç çине,

Инкек кайрĕ ял çине.

Амăшĕ тата Кирук

Пурăнатчĕç — сăмах çук!

Ывăлĕ вун саккăрта,

Амăш вăтăр тăххăрта.

Вăрçă пуçланнă кунне

Пĕртен пĕрех ывăлне

Илсе кайрĕç Кирука

Тата пилĕк çамрăка.

Ывăлне вăл ыр сунса,

Пиллесе, ыталаса,

Саппунпа куçне шăлса

Ячĕ ăна ăсатса.

Кунсерен йĕре-йĕре,

Пĕр-пĕччен килти ĕçре

Кĕтрĕ хăй тĕпренчĕкне

Çĕнтерӳпе килессе.

Пĕрле кайнă çамрăксем,

Кирукăн тантăшĕсем:

Иккĕш килчĕç аманса,

Орден-медальсем çакса.

Тепĕр виççĕшĕ вара

Пуçне хунă вăрçăра.

«Ман Кирук мĕнле-ши?» — тет.

Амăш ывăлне кĕтет.

Пĕррехинче каçхине

Хăй çуралнă кил-çуртне

Яш салтак кĕрсе тăрать,

Амăш чĕри лăш пулать.

Малалла

Çулла. Урамра хĕртсе хĕвел пăхать. Çыран хĕрринче пĕр каччă ларать. Вăл хĕвел çутинче симĕсĕн-кавакăн курăнакан шыв çине куç илмесĕр пăхать. Питĕ чипер каччă хăй: кăвак куçлă, сарă çӳçлĕ, тĕреклĕ хул-çурăмлă. Сасартăк хĕрарăм сасси илтĕнсе каять: «Микулай, часрах киле кил, апат сивĕнсе каять!» Кольăна амăшĕ чĕнет иккен. Ăна ялта Верук аппа та, Вера Петровна та тесе чĕнеççĕ.

Коля нумай кĕттермерĕ, тăчĕ те килнелле уттарчĕ. Вĕсем амăшĕпе иккĕшех пурăнаççĕ. Ашшĕ çук. Амăшĕ, сĕт-çу заводĕнче ĕçлекенскер, укçа нумаях илеймест. Çавăнпа та пурнăçĕ те пуянах мар вĕсен. Вун пĕрмĕш класра вĕренекен каччăран тăрăхлама та пăхаççĕ тантăшĕсем. Игорь çеç вĕсем пек мар, вăл чăн-чăн çывăх тус. Игорь пуян çемьерен пулсан та — Кольăран ютшăнман, ăна май килнĕ таран пулăшма тăрăшнă. Мĕншĕн тесен вĕсем мĕн пĕчĕкрен пĕрле выляса ӳснĕ. Шкул пĕтерсен иккĕшĕ те пĕр аслă шкула вĕренме кĕме ĕмĕтленнĕ. Анчах та… «Пурнăç тикĕс килмест», — тенĕ пек, шăпа урăхларах килсе тухать.

Микулай шкулта питĕ тăрăшса вĕреннĕ, ĕçчен те сăпайлă ача пулнă. Тен, çавăнпах хăш-пĕр кĕвĕç чунлă ачасене çакă килĕшмен. «Мĕнле-ха капла? Чухăн çемьере амăшĕпе кăна пурăнакан ача пиртен лайăхрах вĕренме, ыттисемшĕн тĕслĕх пулса тăма пултарать?» — тесе шутланă вĕсем. Ăна кураймасăр пĕр усал ĕç тума шутланă. Биологи вĕрентекен Надежда Ивановнăн учитель сĕтелĕ çинче выртакан кĕсье телефонне илнĕ те Кольăн сумкине чиксе хунă. Телефона шырама пуçласан — ăна Коля вăрланă пек пулса тухнă. Шкул директорĕ Верук аппана шкула чĕнтернĕ, пулса иртнĕ пăтăрмах синчен каласа панă. Çакăн хыççăн Вера Петровна чĕре чирĕпе аптрама пуçланă. Малалла вĕренме кайма ĕмĕтленнĕ Микулай шкул пĕтерсенех ĕçлеме вырнаçнă: амăшĕ валли эмелсем илмелле пулнă. Виçĕ çул хушши амăшне сыватас тесе тăрăшнă ывăлĕ. Шалкăм çапнă хыççăн вырăн çинчен те тăрайман амăшĕ.

Малалла

Çак тĕнчерех такамăн терчĕ,

Такам — хаваслă, ахăртне,

Улмалăх тăкрĕ те пĕтерчĕ —

Хĕле кĕрес чух — улмине.

Каллех туятăп — кĕвĕç евĕр,

Варли шанман пек варлине —

Кĕр кунĕн кăмăлсăр пуплевĕ

Пĕр маншăн çеç те маррине.

Ешентĕн пуль, кĕр, каçăн-ирĕн

Ман кăмăла сыхла-сыхла.

Пăхар та иккĕн хире-хирĕç

Сĕм кантăк витĕр — тунсăхлар.

Йĕрсен-йĕрсен, куççуль те типĕ,

Кулсассăн, кулă типĕ... Кул!

Таçта пĕрремĕш юр пĕрчи пек

Çуралчĕ çĕнĕ юрату.

Чĕрĕк ĕмĕр пурăнтăмăр ĕнтĕ,

Çемьере ик ывăл та пĕр хĕр.

Çын çинче çын пултăмăр пулсан та

Темшĕн иртерех пуçланчĕ кĕр.

Юратăвах пулман юрату

Вăхăтсăр шуратрĕ пуçсене.

Чире куçнă вăхăт — ырату,

Сăлтавсăрах хуçрĕ атьсене.

Юратăвах пулман юрату

Çурмалла çурăлнă савăт пек.

Саншăн, маншăн пысăк çухату.

Пысăках-ши? Калаçмăпăр тек…

Айăпне писменпеле виçеймĕн,

Эп те, эс те çакна туйман мар.

Йывăр, хуçăлнă кĕсмен лексессĕн

Тинĕсре ишмешкĕн юнашар.

Ачасем ӳссен ăнланса илĕç,

Эпир вĕсенне яман ятне.

Ним пулман пекех хăнана килĕç

Ют килти ашшĕ-амăш патне.

2004 çулхи çĕртме уйăхĕ.

Салтака ăсатрăм. Тутăр парнелерĕм.

Кăйкăрăм сыхлатăр çĕршыв чиккине.

Чунăма йăпатрăм. «Турăпа пул, — терĕм,

— Ан парăнччĕ эсĕ пурнăç сиккине».

Кăйкăрăм, ăçта вĕçетĕн, кăйкăрăм?

Тен, сунарта амантрăн çунатна?

Кăйкăрăм, пулах телейлĕ, кăйкăрăм,

Ямастăнах, пĕлетĕп, хăв ятна.

Çурма тăлăх ӳсрĕн. Нушине те куртăн.

Ленчешке пулмарăн чĕрĕ вăй туйса.

Кăкăр сĕчĕ витĕм панă çирĕп ăс-тăн

Кунсерен пырайрĕ вăй илсе, пуйса.

Вĕç çӳлтен çӳле эс, чунăм кĕтнĕ кăйкăр,

Таврăнччĕ киле эс сывă та чипер.

Аннӳне кӳр савнăç, тӳпери çут çăлтăр,

Малашлăха хывччĕ шанчăклă кĕпер.

Пушкăрт тавралăхĕнче,

Слакпуç ялĕн çĕрĕнче,

Пăртта йăхĕн килĕнче —

Халь пĕлет ăна тĕнче!

Çуралнă чăваш каччи.

Ашшĕ-амăш савăннă,

Ăна чунтан юратнă,

Кĕçтенкки ят çыртарнă.

Çулсем шăваç малалла,

Ак шкула та каймалла,

Çитнĕ сакăр çулалла,

Утнă каччă шкулалла.

Юратнă вăл вулама,

Сăвă-калавсем çырма,

Вырăсларан куçарма,

Ӳкерчĕксем сăнлама.

Чăваш халăх шăпишĕн,

Ун пуласлăх кун-çулшăн

Тăрăшнă-çке вăл нумай,

Çырнă сăвăсем чылай.

Юлташăмсем-тусăмсем,

Асра тытар çăлтăра.

Кун пек чаплă çăлтарсем

Нумай мар-çке çĕр шывра.

Кĕçтенккипе мухтанар,

Ăна малалла вулар!

Чăваш ятне ярар мар,

Чăвашлăха манар мар!

Пĕр пĕчĕк чăваш ялĕнче чухăн çемье пурăннă: амăшĕ тата тăватă ачи. Çемье пуçĕ çамрăклах чирлесе вилнĕ: арăмĕ упăшкасăр, ачисем ашшĕсĕр тăрса юлнă.

Амăшĕ Пурнăçпи ятлă пулнă. Икĕ аслă ачи — Йăван тата Юман, кĕçĕнреххисем Юлпике тата Кĕмĕлпи. Вĕсем питĕ кахал, ĕçлеме юратман ачасем пулнă. Амăшĕ вара — питĕ ĕçчен, ырă та йăваш кăмăллă çын. Çавăнпа ăна ялта пурте юратнă, хисепленĕ, пулăшма, йăпатма тăрăшнă.

Пурнăçпи хăйĕн ачисене выçă лартас мар, çĕтĕк çӳретес мар тесе кунĕн-çĕрĕн ĕçленĕ. Ачисем вара амăшĕ вăйран ӳксе тăрăшнине ним вырăнне те хуман. Амăшне пулăшас, хисеплес, савăнтарас тесе пĕртте шутламан. Арçын ачисем кунĕпех çывăрса выртнă, каçхине урама тухса кайса çур çĕрчченех çӳренĕ. Хĕр ачисем вара алăра ĕç вылятас вырăнне урамри ытти ачасемпе пĕрле выляса çӳренĕ. Амăшĕ ачисене пулăшма ыйтсан, вĕсене асăрхаттарса та вĕрентсе каласан — лешсем ним намăс-симĕсе пĕлмесĕр хирĕç çеç кăшкăрнă, амăшĕн сăмахĕсене хăлхана та чикмен, ĕç патне пыма та шутламан. Йăваш та çепĕç чунлă амăшĕ вара вăрттăн-вăрттăн макăрнă, упăшки вăхăтсăр çĕре кĕнĕшĕн чунтанах куляннă.

Ним тума пĕлмен ачисем çине пăхса тарăхнă та, пăшăрханнă та мĕскĕн хĕрарăм, анчах ним усси те пулман. Çапла темиçе çул иртсе кайнă, ачисем çаплах улшăнман. Юлашкинчен Пурнăçпи ачисем кăра çилĕллĕ те хытă чунлă пулса пынине чăтайми пулать, вĕсене пĕр-пĕччен пăхса ывăнса çитет. «Текех эпĕ ку ачасене пăхаймастăп пуль, хама итлеменнине, хисеплеменнине, хирĕç кăшкăрнине чăтаймастăп пуль. Ăçта куç курать, çавăнта тухса каяс пуль», — тет.

Малалла

Куç

хупăп та —

итлĕп.

Эс

кил те —

калаç.

Хуп-хура

çӳçлĕ

ача пек

каç...

Кĕтменлĕх-им эсĕ е кĕтнĕ сана

Тăманлă каç витĕр чечексĕр шур улăх?

Эс килтĕн те — сассăр — каларăн мана:

«Эп саншăн пĕр харăс пур савăнăç пулăп».

Хĕлле-и, çулла-и — пĕлмерĕм мĕнне,

Кĕрхи те, çурхи те арпашрĕ сасартăк.

Ку пач урăх ятлă тĕнче иккенне

Ирсемсĕр, кунсемсĕр, каçсемсĕр ăнкартăм.